مضرات کودهای شیمیایی
نباتات نیز مانند سایر موجودات زنده برای زنده ماندن احتیاج به غذا دارند، از این رو همواره جهت تامین مواد غذایی مورد نیاز آن‌ها در تمامی زمین‌های زراعی و باغات با توجه به کمبودهای خاک زیر کشت برنامه کوددهی مناسب مورد نیاز است.
همچنین در کشاورزی‌های مکانیزه امروزی با هدف استفاده مظاعف از فضا و قابل استفاده کردن مواد معدنی موجود در خاک استفاده از کود امری اجتناب ناپذیر است، انواع مختلفی از کودها با توجه به نوع ساختار وجود دارند، که از جمله آن‌ها می‌توان به: کودهای زیستی، کودهای آلی و کودهای شیمیایی اشاره کرد، که در این مقاله به کود شیمیایی و مضرات استفاده بی رویه آن می‌پردازیم.
کود شیمیایی چیست؟
کودهای شیمیایی که به نام‌های سنتیک و مصنوعی نیز نام گذاری شده اند، دارای ترکیبات معدنی بر پایه فرآورده‌های نفتی و پر کننده‌های شیمیایی هستند، که به دلیل غنی بودن از سه عنصر اصلی فسفر، پتاسیم و نیتروژن و نتیجه دهی سریع تر نسبت به سایر کودها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، انواع مختلفی از کودها بر اساس عناصر تشکیل دهنده مانند: کودهای ماکرالمنت و میکروالمنت و کودهای کامل وجود دارند.
ماکروالمنت‌ها حاوی عناصر پر مصرفی همچون: نیتروژنN، فسفرp، پتاسیمk و میکرو المنت‌ها عناصر کم مصرفی مانند: روی، منگنز، بور، آهن، کلر، مولیبدن را شامل می‌شوند، همچنین کوهای کامل یا NPK نیز در دسته کود کامل از نوع شیمیایی قرار دارند، که حاوی تمام عناصر مورد نیاز گیاه با نسبت‌های درصدی متفاوت در کنار هم هستند.
کودهای شیمیایی به صورت محلول پاشی، نواری و چالکود و کانال کود با توجه به نحوه جذب و میزان پایداری در خاک مصرف می‌شوند.
کودهای شیمیایی مخرب
اثرات سو مصرف کودهای شیمیایی به محیط زیست آسیب‌های فاحشی وارد می‌کند، که در برخی موارد می‌تواند جبران ناپذیر باشد. خاک محیط جان دار طبیعت است، که مکان زندگی موجودات زنده زیادی مانند: قارچ‌ها و باکتری‌ها و کرم‌های خاکی و… بوده و اولین آسیب را بر اثر استفاده نابجا از کودها را متحمل می‌شود، مصرف بی رویه و نادرستِ کودهای شیمیایی حاوی عناصر سنگین مانند: کادمیوم، نیتروژن، فسفات، سرب و روی باعث انباشته شدن آلاینده‌ها در خاک و به دنبال آن در آب و هوا شده و در نتیجه موجب آلودگی محصولات برداشت شده در زنجیره غذایی انسان و دام می‌گردد.
برخی از کودهای شیمیایی اثرات مخرب بیشتری بخاطر ناتوانی بستر خاک نسبت به جذب آن‌ها دارند، مثلا: کوهای ازته با دارا بودن مقادیر زیاد ازت در واکنش با خاک به بیکربنات آمونیوم تبدیل شده که آمونیوم تبخیرشده با وارد شدن به جو به وسیله باران به زمین بر می‌گردد و موجب آلوده شدن آب‌های زیر زمینی با رشد جلبک‌های سمی و مسمومیت گیاهان می‌شود و همچنین کودهای فسفاته حاوی بیشترین مقدار فلزات سنگین(سرب و کادمیوم ) است، که موجب تراکم این دسته فلزات در محصولات شده و نیز خاک را فرسایش می‌دهد و در نهایت موجب غیر قابل کشت شدن خاک می‌گردد.
برخی از معایب کودهای شیمیایی
- افزایش غلظت کود با تغییر در PH باعث تغییر در تعادل خاک می‌گردد.
- ساختمان و مواد تشکیل دهنده خاک را تضعیف کرده و تغییر می‌دهد.
- باعث بی کیفیت شدن محصولات کشاورزی و مسمومیت‌های غذایی بر اثر آن‌ها می گردد.
- مواد معدنی و مغذی خاک را با مواد شیمیایی غیر قابل جذب ترکیب می‌کند.
- باعث بالا رفتن es و املاح پر تراکم خاک می‌شود.
- آب خوان‌ها و آب‌های سطحی را آلوده می‌کند.
- افزایش هزینه اضافی درمان و تولید گیاه و محصول خواهد شد.
- موجب نرم شدن بیش از حد ساختار گیاه شده و در نهایت گیاه را در برابر تنش‌ها نا توان می‌سازد.
- کودهای حاوی اسید سولفوریک و هیدرولیک موجب آسیب به باکتری‌های مفید خاک می‌شوند.
- با کمک به افزایش تولید گازهای گلخانه‌ای و دی اکسید کربن و اکسید نیتروژن، با گذشت زمان موجب بالا رفتن دمای زمین می‌گردد.
- اثر مطلوب کمتری به دلیل جذب سریعتر نسبت به کودهای کمپوست دارند.
- به عنوان کاتالیزور در گیاه عمل می‌کند، که با ضعیف کردن ریشه گیاه عمر آن را کوتاه می‌کند.
- استفاده از کودهای شیمیایی به روش خاکورزی موجب تداخل با اکولوژی خاک می‌شود.
- این کودها موجب ورود سموم خطرناکی به آب اقیانوس‌ها و دریاها شده که زندگی آبزیان را به خطر می‌اندازد.
- استفاده بی رویه از این کودها باعث بزرگ شدن سبزیجات و محصولات بدون طعم و مزه اولیه می‌شود.
- باعث هدر رفتن وقت و هزینه خریداری کود شده، همچنین جبران خسارات وارده اعم از بیماری‌های گیاه و ناتوانی خاک، موجب هزینه‌های اضافی تولید محصول برای کشاورز خواهد شد.
مضرات کود شیمیایی برای انسان‌ها
طبق تحقیقات انجام شده کودکان و جنین انسان بیشترین آسیب را از دریافت کودهای شیمیایی انباشته شده در محصولات می‌بینند، این مواد اثر مخرب زیادی بر روی سیستم غدد دورن ریز و عصبی وارد می‌کند و در دراز مدت موجب تغییر در خلق و خو و قدرت یادگیری می‌شود.
کود اوره به دلیل در دسترس و ارزان بودن بیشتر مورد استفاده کشاورزان قرار گرفته و در نتیجه در سبزیجات غده داری همچون: سیب زمینی و پیاز تبدیل به نیترات شده و نیترات‌های تجمع یافته باعث سرطان‌های دستگاه گوارشی و ناهنجاری سیستم ایمنی بدن می‌گردد.
راه حل چیست؟
به منظور رفع معضلات مصرف و مضرات کود شیمیایی باید مصرف بهینه کود را بر اساس کمبود عناصر لازمه و تعداد و زمان کود دهی مدیریت کرده و نوع استفاده کود را برای تاثیر مطلوب و بدون هدر رفت به صورت خاک ورزی یا چالکود انجام داد.
همچنین استفاده از کودهای آلی با ترکیبات موثر و طبیعی مانند هیومیک اسید که از بقایای موجودات زنده با ترکیبات کربنی ساخته شده است، در راستای کشاورزی ارگانیک و محصولات با کیفیت و مفید برای اکوسیستم خاک، می‌تواند جایگیزین مناسبی برای کودهای شیمیایی باشد.
درباره اسید هیومیک و مزایای آن بیشتر بخوانید: ۵ مزیت اسید هیومیک
سخن پایانی
به طور کلی باید گفت لزوماً استفاده زیاد از کودهای شیمیایی به دلیل قیمت ارزان تر و سرعت نتیجه دهی راه حل مناسبی برای تولید بیشتر محصولات کشاورزی نیست و بهترین کار افزایش تولید محصول با کیفیت و ارگانیک در اراضی کشاورزی به جای افزایش تولید در عوض افزایش خسارات انسانی و زیست محیطی است.
با تشکر از توجه شما جهت افزایش سطح علمی و تجربی ایرانکود ما را از نظرات، پیشنهادات و بخصوص انتقادات سازنده خود بهره مند سازید.