شوری خاک یکی از اصطلاحات بسیار مهم کشاورزی است، که با آمدن نمک موجود در خاک بر اثر عوامل طبیعی از قبیل هوا زدگی معدنی و خشک شدن تدریجی دریا و اقیانوس یا عوامل خارجی ایجاد شده است. و رشد گیاه و توانایی آن را در جذب آب کاهش داده و در برخی نمونه‌ها موجب سوختگی و مردن گیاه خواهد شد.
مضرات شوری خاک برای گیاه
افزایش شوری، فشار اسمزی خاک را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود؛ آب به جای حرکت به سمت گیاه به طرف کلوییدها جریان پیدا کند. و همین موضوع باعث پژمرده شدن گیاه و ایجاد تنش خشکی در گیاه به دلیل تطبیق فعالیت اسمزی با شوری خاک می‌گردد.
افزایش درصد املاح موجود در خاک تحت تاثیر شوری خاک تعادل تغذیه‌ای گیاه را کاهش می‌دهد و باعث اختلال در جذب برخی عناصر در حضور سدیم، منیزیم و کلر موجود در خاک خواهد شد و در نتیجه این امر، گیاه تضعیف شده و با افزایش این شرایط، بر بیماریهای ریشه‌ای و خاکزاد گیاه نیز افزوده می‌شود.
عوامل ایجاد کننده شوری در خاک با تغییر در شکل فیزیولوژیک عناصر غذایی موجود، موجب کاهش جذب تغذیه در نباتات شده و با افزایش تجمع یون‌های سمی سبب کم شدن فعالیت‌های آنزیمی و پخش کربوهیدرات در گیاه می‌شود. و همچنین باروری محصول را کاهش خواهند داد.
راهکارهای تعدیل شوری در اراضی کشاورزی
- آبشویی خاک: در این روش با استفاده از آبشویی کامل، نمک‌های اضافی محلول ایجاد شده در سطح کشت شسته شده و از خاک خارج می‌شوند.
- آبیاری با فواصل کم: اگر تعداد آبیاری در واحد زمانی را افزایش دهیم، یا آبیاری را به صورت کرتی انجام دهیم، نه تنها از ایجاد پشته‌های نمک جلوگیری می‌شود بلکه غلظت شوری محلول در خاک کم شده و به تدریج خاک اصلاح می‌گردد.
- کشت گیاهان مخصوص خاک شور: ضمن کاشت گیاهان مقاوم نسبت به شوری و سازگار با محیط‌های قلیایی می‌توان درصد زیادی از تنش‌ها را کنترل کرد.
- کود دهی: یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای تعدیل خاک زیر کشت، کود دهی در جهت کاهش شوری و افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌ها است، که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.
کودهای گوگردی و گوگرد ارگانیک
استفاده از گوگرد در زمین های کشاورزی جهت کاهش شوری، سابقه‌ای طولانی مدت دارد. در واقع کودهای گوگردی در کاهش PH و غلظت نمک موجود در خاک بسیار تاثیر گذار عمل می‌کنند، با اضافه کردن کودهای گوگردی به خاک املاح موجود به‌ویژه کلسیم افزایش میابد. که با افزایش این عنصر سدیم مضر موجود در خاک‌های شور جای خود را به کلسیم داده و پس از انجام آب شویی توسط کشاورز کلسیم به عمق زمین رفته و در اختیار ریشه برای رشد قرار می‌گیرد.
همچنین گوگرد ارگانیک که به صورت طبیعی در خاک‌ها موجود است، و با سولفاته شدن در طبیعت به شکل so4 حاوی خاصیت اسیدی ۳ تا ۵/۵ می‌شود، که در سرعت انجام تبدیل خاک قلیایی به اسیدی بسیار حائز اهمیت است.
کود سولفات کلسیم
کود سولفات کلسیم به عنوان اصلاح کننده خاک معروف است.این کودها حاوی دو عنصر ریز مغذی ثانویه گوگرد و کلسیم هستند و توسط هر دو عنصر خود به کاهش شوری خاک کمک می‌کند. به این صورت که عنصر کلسیم در واکنش با یون‌های سدیم سریعا با آن‌ها ترکیب شده و با خاصیت قالب شونده خود، آن‌ها را به کلسیم تبدیل می‌کند. همچنین گوگرد موجود به وسیله باکتری تیوباسیلوس اکسایش یافته و به صورت اسید سولفوریک آزاد خواهد شد، که شدیداً اسید دوست است و موجب تسریع در اصلاح خاک خواهد شد. کودهای سولفات کلسیم در کشاورزی به اشکال: گچ کشاورزی یا ژیپس موجود است.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره نیترات کلسیم می‌توانید از لینک زیر بازدید کنید:
و همچنین برای خرید نیترات کلسیم می‌توانید از لینک زیر اقدام کنید:
گچ کشاورزی: این ترکیب با انحلال جزیی در خاک تولید کلسیم کرده و به سولفات سدیم محلول تبدیل می‌شود که اغلب با مقدار جزیی بارندگی و یا آبیاری از خاک خارج می‌شود.
نکته: بهتر است که گچ در عمق ۵۰ سانتی متری زمین قرار بگیرد و با استفاده از دیسک و شخم قرار بگیرد تا با میزان بیشتری از سدیم تبادل انجام دهد.
کود اوره
این کود یکی از کودهای ازته بوده که دارای درصد نسبتا زیادی نیروژن ۷۶ درصد بوده و طی فرایند انتقال نیتروژن به خاک، موجب آزاد شدن یون‌های H و یون‌های آمونیوم و جذب توسط گیاه شده و موجب اسیدی شدن خاک می‌شود.
کود مخصوص اصلاح کننده شوری
کودهای مخصوص با ترکیبات طبیعی خود، علاوه بر افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش شوری موجب بهبود در ساختار خاک و تجمع املاح سدیم در خاک می‌گردد، و با افزایش جذب آب توسعه و رشد ریشه را ترغیب می‌کنند.
کود هیومیک اسید
یکی از پرکاربردترین روش‌ها در تعدیل خاک افزودن کود هیومیک اسید با ساختار کربنی است که با تجزیه ترکیبات آلی و اصلاح خاک‌های آلی و اضافه کردن کود سبز، حاوی بقایای گیاهی و حیوانی موجب کاهش شوری خاک خواهند شد، به این صورت که با تجزیه نمک مازادِ خاک آن را به دو جزء کلرید و سدیم تبدیل کرده و درصد جذب سدیم را به ریشه و اندام‌های هوایی گیاه کاهش می‌دهد، همچنین با افزایش قطر لوله‌های مویین در گیاه حرکت نمک‌ها را در سطح خاک را کاهش می‌دهد.
کود سولفات پتاسیم
این کود با نام تجاری سولوپتاس منبع عناصر پتاسیم و گوگرد است، که دارای مزیت حلالیت در آب نسبت به سایر کودهای پتاسیمی بوده و درصد یون سولفات آن موجب کاهش PH خاک می‌شود. پس اگر در اراضی شور با توجه به آزمایش خاک کمبود پتاسیم مشاهده شد، مصرف سولفات پتاسیم توصیه می‌شود، که در کنار خواص پتاس موجب اسیدی شدن خاک خواهد شد.
کود آلی پیت مرغی
کود پیت مرغی که از تجزیه پسماندهای گوشتی و فضولات ماکیان به صورت طبیعی ساخته شده منبع خوبی برای سولفات پتاسیم و سوپر فسفات تریبل و اوره است. وجود سولفات پتاسیم و سوپر فسفات در خاک به طور اختصاصی و موضعی موجب کاهش PH در زمینهای قلیایی، حاصلخیزی و بهبود خواص فیزیولوژیک آن، کاهش چسبندگی در خاک‌های رسی و افزایش سرعت جذب آب در آن‌ها می‌شود.
کلام آخر و نتیجه گیری
امروزه کشاورزان با مصرف بی رویه کودهای شیمیایی و آبیاری محصولات با آب‌های شور و عدم تغذیه گیاه با کودهایی با پایه ارگانیته و کشت یک نوع محصول بدون رعایت آیش و به صورت مکرر موجب عارضه‌ای به نام شوری خاک می‌شوند. شوری خاک موجبات تخریب خاک را فراهم می‌آورد و اثر مخربی بر محصولات دارد. از این رو باید کشاورزان با استفاده از روش‌های طبیعی و کودهای مناسب٬ برای بهبود آن تلاش کنند.
با تشکر از توجه شما جهت افزایش سطح علمی و تجربی ایرانکود ما را از نظرات، پیشنهادات و بخصوص انتقادات سازنده خود بهره مند سازید.